Eén van de tools van een systeemdenker is de Conclusieladder. Deze helpt je om patronen zichtbaar te maken. Zoals we de vorige keer ook stelden, vertellen patronen je iets over terugkerende processen. Inzicht in deze terugkerende processen is belangrijk, want het is moelijk om structurele, duurzame interventies te plegen als je niet weet welke patronen er bestaan, en welke je moet doorbreken om verandering te bewerkstelligen.
Let wel op: dit is slechts een kijkje in het handelingsrepertoire van een systeemdenker. We laten teen aantal tools zien die je kunnen helpen, maar er echt vertrouwd mee raken vergt meer oefening en training.
Hoe werkt het?
De Conclusieladder laat zien dat onze mentale modellen onze waarneming onbewust beïnvloeden. Deze mentale modellen zijn gevormd door onze ervaringen, overtuigingen en normen en waarden, waardoor je informatie uit je omgeving nooit 100% objectief, maar altijd gekleurd, zal waarnemen. De Conclusieladder helpt je bij het bewustworden van hoe je eigen overtuigingen je waarneming beïnvloeden. En hoe jouw eigen waarneming jouw gedrag en acties bepalen.
De Conclusieladder helpt je om de samenhang tussen je bewustwording (van de informatie en waarnemingen) en je acties (op basis van je waarnemingen) uiteen te zetten.
“We do not describe the world we see, we see the world we describe”
– Descartes
Blinde vlek
Verschillende mensen hebben verschillende mentale modellen. Zo zal iedereen zijn waarneming anders kleuren en de focus op andere dingen leggen. En daar ontstaan de blinde vlekken. Als je (onbewust of bewust) focust op één kant, onderdeel of situatie, kun je je op dat moment onmogelijk ook andere kanten, onderdelen of situaties focussen. Hoe sterker een overtuiging (of focus), hoe groter de blinde vlek.
“To break a mental model is harder than splitting an atom”
– Albert Einstein
Het goede nieuws is dat je, door je meer bewust te worden van het bestaan van een blinde vlek, de omgeving of situatie op een andere manier kan onderzoeken. Je beseft dat je door samen te werken verschillende kanten kan belichten. Dat leidt weer tot een verkleining van je blinde vlek, en tot meer gedeeld begrip. En dit gedeelde begrip is weer belangrijk voor een effectieve samenwerking, zoals we hier eerder besproken hebben.
De Conclusieladder
De Conclusieladder bestaat uit 4 tredes. We lichten ze hieronder kort toe.
Trede 1. Je start onderaan de ladder, bij trede een. Hier ben je je enkel bewust van je informatie die je waarneemt vanuit je omgeving, eventueel gepaard met eerdere ervaringen die je met deze informatie associeert. Deze waarneming is altijd bewust of onbewust selectief.
Bijvoorbeeld: Je collega levert te laat zijn werk aan zonder een reden hiervoor te geven.
Trede 2. Bij trede twee voeg je je persoonlijke mening toe aan de waarneming. Hier ga je na waar jouw persoonlijke mening op gebaseerd is. Je persoonlijke mening kan bijvoorbeeld tot stand zijn gekomen door je ervaringen, normen, waarden en culturele mening of overtuiging.
Bijvoorbeeld: Mijn collega wist wanneer de deadline was. Hij deed het expres.
Trede 3. Bij trede drie ontwikkel je je mentale modellen die gebaseerd is op je mening. Hier pak je alle informatie over je persoonlijke mening bijeen, zodat je een schets vormt van je mentale modellen.
Bijvoorbeeld: Hij is steeds te laat, zo is hij gewoon. Ik vind hem onbetrouwbaar.
Trede 4. Nu je (een deel van) je mentale model scherp hebt, kun je overgaan tot actie. Bedenk je bij het overgaan tot actie of deze in lijn is met je normen en waarden, of dat er een ander deel (zoals ervaringen) binnen je mentale model ervoor zorgt dat je niet handelt zoals je eigenlijk zou willen.
Bijvoorbeeld: Ik wil niet meer met hem samenwerken.
Door deze vier stappen uit elkaar te halen kom je tot meer inzicht over het ontstaan van miscommunicatie en misinterpretatie. Ben je ervan bewust dat je nooit het mentale model van iemand anders in kan vullen, omdat je nooit precies weet welke ervaringen, overtuigingen en normen en waarden de ander belangrijk vindt.
Probeer het zelf eens. Neem een situatie in gedachte waarin iemand niet reageerde zoals verwacht op iets wat jij zei of deed. Ga bij jezelf na welke mentale modellen (overtuigingen, ervaringen, normen en waarden) er achter jouw actie of woorden zaten. Bekijk vervolgens of jouw actie of woorden hetzelfde over zouden komen bij iemand met een ander mentaal model. Met jouw eigen mentale model in je achterhoofd, kan je vervolgens opener het gesprek aangaan.
Vond je dit interessant? Blijf dan onze pagina in de gaten houden. De volgende keer gaan we het hebben over andere systemische tools, zoals feedback lussen en causale lussen.
Je kan je ook inschrijven voor onze cursus ‘Systeemdenken niveau 1: taal en tools voor leiders’.’ In deze cursus komt de Conlusieladder uitgebreid aan bod. Onder begeleiding van ons als docent/coach maak je je deze én andere systemische tools eigen.
Voor herregistratie in het schoolleidersregister is deze cursus ook te volgen, voor 45 punten.
Wil je liever systemische begeleiding, individueel of binnen je eigen organisatie? Stuur dan een mail naar hansleistra@irisz-onderwijsadvies.nl.
