In de vorige blog ging het over de purpose van een systeem. In het kort is de purpose van een systeem het overkoepelende onderdeel, dat waardoor een systeem een systeem is.
Dit keer zoomen we in op de andere twee onderdelen van een systeem: elementen en verbindingen. Elementen zijn op zichzelf staande dingen. Verbindingen zorgen vervolgens voor een link tussen elementen onderling. Ook zorgen verbindingen voor de samenhang tussen elementen en purpose. Dat maakt dat er binnen een systeem een structuur ontstaat, de systeemstructuur. Hieronder licht ik de onderdelen elementen en verbindingen voor beter begrip nog iets meer toe.
Peter Senge definieert systeemdenken als een ‘framework for seeing interrelationship rather than things, for seeing patterns of change rather than static snapshots’.[1] De dingen (‘things’) waar hij het over heeft zijn de elementen. De relatie (‘interrelationship’) gaat over de verbindingen tussen elementen.
Elementen
We beginnen met het onderdeel ‘elementen’. Een systeem is namelijk opgebouwd uit elementen. Deze omvatten alles, waardoor het systeem zich gedraagt zoals het zich gedraagt. Binnen een organisatie zijn het bijvoorbeeld de medewerkers, maar ook de grootte van de ruimte, de temperatuur, het meubilair, etc. Maar niet alles is zonder meer een element als onderdeel van een systeem. Een element hoort alleen bij een systeem als het direct of indirect invloed heeft op het functioneren van het systeem. Als het ook invloed heeft op de purpose.
Verbindingen
Los van elkaar hebben elementen weinig invloed op de purpose. Het wordt pas echt interessant als we het onderdeel verbindingen erbij betrekken.
“The behavior of a system cannot be known just by knowing the elements of which the system is made.”
― Donella H. Meadows, Thinking in Systems: A Primer
Verbindingen maken van de losse elementen een samenhangend geheel. Verbindingen zorgen ook voor de samenhang tussen de elementen en de purpose.
Een eenvoudig voorbeeld
Neem als voorbeeld de werkplanning binnen een organisatie. De doelfocus (purpose) van een planning is om alle medewerkers optimaal in te zetten. Hierbij moet de hoeveelheid werk verdeeld worden over de medewerkers, binnen het aantal beschikbare uren en momenten. In het systeem planning zijn de hoeveel werk, de medewerkers, de beschikbare uren en beschikbare momenten voorbeelden van elementen. Op zichzelf zorgen deze elementen niet voor het tot stand komen van een planning. Maar als ze met elkaar verbonden worden, ontstaat er een structuur. In deze structuur kan vervolgens richting de purpose van het systeem gewerkt worden.
Wat kun je hier nu mee?
Door te kijken naar de elementen en verbindingen van een systeem, zul je in de loop van de tijd patronen in het gedrag van het systeem zien ontstaan. Op basis hiervan kun je interventies plegen die een structurele, duurzame verandering van het systeem veroorzaken.
Blinde vlekken
Het is bijna onmogelijk om alle elementen en verbindingen in een systeem te ontdekken. Daarbij komt nog een extra uitdaging met werken in systemen. Je bent namelijk zelf ook onderdeel van het systeem. Om een duurzame en weloverwogen interventie te plegen, zal je dus ook kritisch naar jezelf, als onderdeel van een systeem, moeten leren kijken.
Ik nodig je uit om hier zelf mee aan de slag te gaan. Probeer een systeem te herkennen aan de hand van de purpose. Schrijf vervolgens de elementen op die invloed hebben op dit systeem. En verbindt tot slot deze elementen aan elkaar, zodat er een samenhang ontstaat van elkaar beïnvloedende elementen.
Wij hebben daarom de cursus ‘Systeemdenken deel 1: taal en tools voor leiders’ ontwikkeld. Hierin leer je de basis van systeemdenken, onder begeleiding van een systemische coach met meer dan 20 jaar ervaring in systeemdenken.
Heb je behoefte aan systemische begeleiding om een complex vraagstuk binnen je organisatie uiteen te zetten? Wil je liever een éénmalige coachingsessie in systeemdenken? Dat kan ook. Neem hiervoor contact op met hansleistra@irisz-onderwijsadvies.nl.
[1] P. Senge, The Fifth Discipline. New York: Doubleday: 1990.
