Met behulp van feedback lussen kun je de onderlinge samenhangen in een systeem onderzoeken en helpen om de homeostase van een systeem te behouden. We vergelijken een systeem vaak met een levend organisme. Een levend organisme is geen statisch geheel, maar juist een veranderend systeem wat constant in beweging is. Dit is ook nodig voor het overleven ervan en om steeds dichter bij de purpose van het systeem te komen.
Er komen in deze steeds veranderende wereld bijvoorbeeld nieuwe elementen bij, die weer tot nieuwe verbindingen leiden. Het kan in uitzonderlijke gevallen zelf zo zijn, dat het werken met feedback lussen een nieuwe purpose (doelfocus) van het systeem tot gevolg heeft.
Om inzicht te krijgen in deze veranderingen kun je gebruik maken van feedback lussen. Feedback lussen zijn het deel van een systeem, waarbij (een deel van) de uitkomst van een element (variabele) gevolgen heeft voor de volgende gebeurtenissen.
Voorbeeld: Je had gisteren een woordenwisseling met een collega. Jullie waren het niet eens over de uitvoering en verdeling van bepaalde taken. Vandaag heb je deze collega ergens anders voor nodig, maar je wil hem daar niet naar vragen. De voorafgaande situatie heeft een (negatief) versterkend effect op je eigen taken. Hierdoor lopen je eigen werkzaamheden weer vertraging op. Hier is dus sprake van een versterkende feedback lus.
BELANGRIJK: in systeemtaal schrijven we de relatie van variabelen ten opzichte van elkaar met kleine letter (s voor ‘same’, beïnvloedend op dezelfde manier, en o voor ‘opposite’, beïnvloedend op tegengestelde manier). De aard van de lus als geheel schrijven we met een hoofdletter. Dit kan een R zijn (reinforcing of versterkend) of een B (voor balancing of balancerend).
Hoe kan ik zelf werken met feedback lussen?
Er bestaan dus versterkende en balancerende feedback lussen. Ze zijn beide nodig voor het regulerende vermogen van een systeem, om het systeem optimaal te laten functioneren binnen bepaalde grenzen.
Versterkende feedback lussen (R)
Versterkende feedback lussen werken versterkend binnen een systeem. Het is een versterking van de voorafgaande gebeurtenis in dezelfde richting. Hierbij beïnvloeden de elementen (variabelen) elkaar in dezelfde richting. Deze relatie wordt aangegeven met een pijl (voor de richting) en een letter ‘s’ voor de aard van de relatie. De s staat hierbij, zoals gezegd, voor same.
Een voorbeeld van een versterkende feedback lus is burnout. Als betrokken medewerker krijg je veel energie van je werk. Je krijgt ook positieve feedback van je collega’s. Je gaat harder werken om nog beter te presteren, je krijgt hier ook nog meer energie van. Dit is echter een eindige, niet duurzame lus, omdat je alleen maar investeert. Het risico van burnout ligt op de loer omdat het niet alleen energie oplevert, maar ook energie vraagt.
Als team bestaan er ook versterkende lussen. Denk bijvoorbeeld aan het hebben van momentum als team. Je zit samen in een flow, je bent gemotiveerd en dit werkt aanstekelijk op elkaar. Je bouwt door op elkaars enthousiasme, dit enthousiasme blijft zichzelf voeden, waardoor je uiteindelijk tot topprestaties komt en groeit. Deze groei is goed, tot het moment dat je de capaciteit niet meer hebt om je prestaties, individueel en als team, te behouden.
Een systeem is dus niet duurzaam en kan niet overleven met enkel versterkende feedback lussen. Om binnen de grenzen van het functioneren van een systeem te blijven, moeten er niet alleen versterkende relaties zijn, maar ook balancerende relaties tussen variabelen. Dit zijn de balancerende feedback lussen. Samen zorgen de versterkende en balancerende feedback lussen voor het behoud van een evenwicht in het systeem. Dit houdt het systeem in stand en zorgt ervoor dat het ook op lange termijn kan overleven.
Balancerende feedback lussen
Balancerende feedback lussen behouden de homeostase. Ze zorgen dat de versterkende feedback niet uit de hand loopt. Bij balancerende lussen werken de variabelen tegengesteld aan elkaar. Een balancerende lus geven we aan met een B in het midden. De relatie van de variabelen tot elkaar zijn zowel versterkend als tegengesteld. Tegengestelde relaties tussen variabelen geven we aan met de letter o van opposite.
Bij het voorbeeld van het groeiende bedrijf is een balancerende feedback lus noodzakelijk. Eén deel zal goed lopen en blijven groeien, maar je zal als systeem merken dat er andere variabelen binnen het systeem zijn die dit proces balanceren.
Voorbeeld: In het lichaam is het reguleren van je lichaamstemperatuur een balancerende feedback lus. Heb je het te warm? Dan zet je lichaam allerlei mechanismen in werking om je af te koelen. Heb je het te koud? Dan is de reactie van je lichaam gericht om je lichaamswarmte vast te houden.
Je eigen feedback lussen
Voor onszelf persoonlijk is het vaak lastig om de juiste balans te bepalen, zowel in ons eigen systeem (energie) als in onze samenwerking met anderen (relaties).
Soms volgen lussen elkaar op een natuurlijke manier op. Maar vaak ben jij zelf degene die een interventie moet plegen. Het is natuurlijk altijd fijn als een versterkende feedback lus goede resultaten met zich mee brengt. Maar wanneer rem je af, zodat je energie op de lange termijn ook bewaard blijft? En zodat je team niet alleen goed functioneert als ze ‘toevallig’ in een versterkende lus terecht komen?
Onderzoek dit voor jezelf eens. Soms bevind je je in status quo, waarin je verandering nodig hebt. Soms is er zoveel verandering, dat je behoefte hebt aan balans. Hoe kun je zelf invloed hebben op het systeem om je heen? Heb je op dit moment meer versterkende of balancerende feedback lussen nodig? Waar kun je interventies plegen, zodat deze interventies jouw gewenste uitkomst hebben? Gebruik zo nodig een gedragspatroongrafiek om hier inzicht in te krijgen. Zie je een patroon in deze gebeurtenissen? En helpt dit je om ze in het vervolg vroegtijdig te herkennen?
Wil je hier meer over leren? Dan kan je je inschrijven voor onze cursus ‘Systeemdenken niveau 1: taal en tools voor leiders’.’ Voor herregistratie in het schoolleidersregister is deze cursus ook te gebruiken, voor 45 punten.
Wil je liever systemische begeleiding bij je eigen organisatie? Of heb je een andere vraag? Stuur dan gerust een mail naar hansleistra@irisz-onderwijsadvies.nl.
