We hebben ondertussen kennis gemaakt met verschillende systeemtools. Al deze tools stellen je in staat om patronen te herkennen en ze vervolgens te onderzoeken. Nu blikken we terug: wat is het belang van patronen? Waarom is het goed om ze te herkennen? En hoe/ wanneer gebruik je de verschillende systeem tools ook alweer?
Het belang van patronen
Systeemdenken heeft als één van zijn uitgangspunten dat herhaalde gebeurtenissen of uitkomsten ontstaan door patronen. Deze patronen ontstaan door de structuur van het systeem, welke weer ontstaat door onderliggende mentale modellen. En juist naar deze onderliggende mentale modellen ben je op zoek. Dat is de kern van het systeem, en de reden waarom deze functioneert zoals het functioneert. Door deze te veranderen, kun je het systeem op een effectieve en duurzame manier veranderen. Dit is het verhaal van de ijsberg.
Wat zijn patronen?
Structuren en patronen bestaan overal. Denk bijvoorbeeld aan de fases die elk mens doormaakt vanaf de geboorte. De fases baby, peuter, kleuter, tiener, puber, adolescent en (jong) volwassene volgen elkaar op. Elke fase heeft een aantal kenmerken in ontwikkeling of vooruitgang.
Door inzicht te krijgen in deze structuren en patronen van deze menselijke ontwikkeling, weet je hoe je met deze persoon om ‘hoort’ te gaan. Zo weet je dat baby’s volledig afhankelijk zijn van hun ouders. En dat een puber soms onverantwoord en tegendraads gedrag kan vertonen. En dat je deze twee dingen niet verwacht van een (jong) volwassene. Dit is allemaal het resultaat van de patronen en structuren waar je bekend mee bent bij mensen.
Maar ook in door de mens gemaakte systemen ontstaan patronen. Denk hierbij aan hierarchie of zelf-organisatie. Eigenlijk is ieder door de mens gemaakt systeem ook een soort levend organisme. Bekijk jouw organisatie ook eens op deze manier. Kun je patronen of structuren herkennen?
Het is vaak lastig om hier inzicht in te krijgen. Daarom kan je door gebruikt te maken van systeem tools deze patronen leren herkennen en interventies plegen. De systeemtools die wij hebben uitgelicht zijn de conclusieladder, gedragspatroongrafieken, feedback lussen, causale lussen en stock en flow diagrammen.
De Conclusieladder
De Conclusieladder helpt met bewustwording van je eigen selectieve perceptie. Het laat je zien dat wat je waarneemt ook maar een gedeelte van de werkelijkheid is. Daarnaast helpt het je om je eigen reflectievermogen scherp te houden. De Conclusieladder laat zien dat je actie niet het gevolg is van een gebeurtenis, maar van jouw eigen interpretatie van de gebeurtenis.
Gedragspatroongrafieken
Deze gebruik je om harde (objectieve) of zachte (subjectieve) variabelen tegen een bepaalde tijd uit te zetten. Zo krijg je inzicht in omslagpunten die cruciaal kunnen zijn om onderliggende factoren te achterhalen. Ook kan het helpend zijn om met je team individueel dezelfde variabele in te vullen. Vervolgens kan je het gesprek aangaan over ieders verschillende grafieken, wat weer kan helpen om gedeeld begrip voor de situatie te creeëren.
Feedback lussen
Je gebruikt feedbacklussen om te duiden hoe variabelen zich tot elkaar verhouden in dezelfde of tegengestelde richting. Dit maakt dat je uiteindelijk versterkende of balancerende lussen ontdekt binnen een systeem. Als je eenmaal overzicht hebt over hoe variabelen zich tot elkaar verhouden, helpen feedback lussen je om het grotere geheel te zien. Heb je genoeg aan één enkele lus? Of heb je meer lussen nodig om de samenhang van variablen binnen een systeem te duiden?
Causale lussen
De causale lussen zijn het resultaat van verschillende feedback mechanismen tussen varabelen. Causale lussen kunnen versterkend of balancerend zijn. Vaak heb je verschillende lussen nodig om een (complexe) situatie in zijn geheel te duiden. Ze helpen je zo om verbanden te zien tussen gebeurtenissen, personen of situaties. Daarnaast geven ze je overzicht en helpen ze om relaties, gebeurtenissen en verbanden uit elkaar te halen en te ordenen. Om uiteindelijk interventies te kunnen plegen die effectief en duurzaam zijn.
Stock en flow diagrammen
Stock en flow diagrammen geven, net als causale lus diagrammen, de structuur en samenhang tussen variabelen in een systeem weer. Ze geven veel informatie over de samenhang en dynamiek binnen een systeem aan de hand van stocks (meetbare variabelen) en flows (die de verandering van de stock gedurende de tijd bepalen). Door te onderzoeken welke in- en outflows de stock beïnvloeden, en wat invloed heeft op deze flows, krijg je meer gedetailleerde informatie over de systeemdynamiek. En dat helpt weer om het systeem beter te begrijpen.
Relatiecirkels
Je kan relatiecirkels gebruiken om relaties tussen variabelen in een systeem te duiden, en welke met elkaar in verbinding staan. De relatiecirkel maakt ook inzichtelijk welke variabelen meer en minder impact hebben op het functioneren van een systeem.
Tot slot
Ga voor jezelf eens na. Welke tool vind jij het meest praktische in gebruik? Waar denk je voor jezelf het meeste voordeel mee te behalen? En wat staat je nu nog in de weg om ermee aan de slag te gaan?
Wil je meer hierover over leren? Dan kan je je inschrijven voor onze cursus ‘Systeemdenken niveau 1: taal en tools voor leiders’.’ Voor herregistratie in het schoolleidersregister is deze cursus ook te gebruiken, voor 45 punten.
Wil je meer weten over systeemdenken, ons cursusaanbod of individuele begeleiding? Stuur ons dan gerust een berichtje via hansleistra@irisz-onderwijsadvies.nl.
