In onze vorige blog hebben we het over feedback lussen gehad. Met deze informatie gaan we nu een stapje verder. In deze blog laten we zien dat versterkende en balancerende feedback lussen niet op zichzelf staan. Ze vormen gezamenlijke complexe systemen van interactie. In systeemtaal spreken we dan over ‘closed loop thinking‘. Elke feedback lus, versterkend of balancerend, geeft op deze manier een causale relatie tussen variabelen weer.
Lineair denken of Systeemdenken
Wat is nu het voordeel van systeemdenken? Laten we dat bekijken door dit te vergelijken met lineair denken.
Lineair denken zegt: door A + B gebeurt C, waardoor D gebeurt.
Systeemdenken zegt: C gebeurt door het effect van A op B, waardoor D en E gebeuren, wat ook weer een effect heeft op C. Zie afbeelding.
Een causale lus diagram laat zoals gezegd de inter-afhankelijkheid tussen variabelen zien, en hoe deze oorzakelijk met elkaar in verbinding staan.
Het maken van causale lus diagrammen vergt tijd en oefening, maar uiteindelijk zal het je helpen om het grote geheel beter te overzien. Het leert je waar je een interventie kan plegen om een duurzame verandering tot stand te brengen. Een verandering die de oorzaak aanpakt en niet alleen het symptoom bestrijdt.
Wat is een causale lus diagram?
Ondertussen zijn we als het goed is bekend met de basisonderdelen van een systeem: elementen (ook wel variabelen genoemd), verbindingen en purpose. De vier onderdelen in een causale lus diagram zijn:
- De variabelen
- De verbinding tussen de variabelen (door middel van een pijl)
- De aard van de relatie tussen variabelen (‘s’ voor same, ‘o’ voor opposite)
- De aard van de lus (‘R’ voor reinforcing, ‘B’ voor balancing)
Dit klinkt misschien nog wat onduidelijk. Laten we daarom de basis van een causale lus diagram stap voor stap opbouwen. Laten we als voorbeeld de implementatie van een nieuwe tool nemen. Je team was aanvankelijk enthousiast en de trainingen gingen goed, maar naar verloop van tijd namen de activiteiten met het programma en het enthousiasme ervoor af. Na een aantal gesprekken bleek weerstand om te veranderen te zijn ontstaan, en werd het programma als bedreiging voor de huidige werkzaamheden gezien.
Hoe maken we hier een causale lus diagram van?
De variabelen zijn de woorden die belangrijk zijn om het verhaal te vertellen. In dit geval zijn de meest duidelijke variabelen ‘Aantal trainingsactiviteten’ en ‘Implementatie nieuwe tool’. Daarnaast zijn ‘Energie input’ en ‘Weerstand’ ook belangrijke variabelen die invloed bleken te hebben. Deze variabelen worden altijd neutraal geformuleerd en kunnen toe- of afnemen.
Vervolgens ga je de verbinding tussen de variabelen aangeven. De implementatie van nieuwe tools zal zorgen voor meer trainingsactiviteiten. De trainingsactiviteiten zullen de implementatie van nieuwe tools bevorderen. Echter, zal dit ook energie kosten van de medewerkers. Hierdoor kan de weerstand tegen de trainingsactiviteiten mogelijk groeien. Hierdoor zal het aantal trainingsactiviteiten mogelijk afnemen. Dit heeft weer invloed op de implementatie van de nieuwe tools.
Vertraging
Vertraging is ook een belangrijk onderdeel binnen systeemdenken. Het is de reden dat acties niet meteen de gewenste reacties hebben. Door inzicht te krijgen in systeemdynamieken kun je echter interventies plegen. Deze zullen misschien niet meteen, maar wel op lange termijn duurzame verandering veroorzaken. Een overzicht wat je wint met een causale lus diagram geeft je daarmee vertrouwen en geduld, wat je op dat moment moet hebben om uiteindelijk te slagen.
Vertraging geef je aan door middel van twee ‘strepen’ in een stuk van de lus. In ons voorbeeld kan een vertraging optreden tussen de energie input en de weerstand. De weerstand groeit mogelijk pas als de energie input teveel van de medewerkers gaat vragen. Dit is nog niet meteen zo, vandaar dat er weerstand optreedt. Deze vertraging is nog beter te duiden met de systemische tool ‘Stock en Flow diagrammen’. Hierover in de volgende blog meer.
Tot slot
Hoe kan je nou snel zien of een lus versterkend of balancerend is? Als het aantal o’s in een causale lus diagram even of niet aanwezig is, is de lus versterkend. Is het aantal o’s oneven, dan is de lus balancerend.
Kritisch reflecteren
Causale lus diagrammen geven je ook handvatten om kritisch te reflecteren op je eigen redenaties en deze met anderen te delen. Zo kun je tot gedeeld begrip komen. Wellicht ziet iemand andere causale verbanden in je diagram? Of kan iemand nog andere variabelen toevoegen, die invloed hebben op het geheel?
Dit is slechts een kijkje in het handelingsrepertoire van een systeemdenker. We laten hier tools zien die je kunnen helpen, maar er echt vertrouwd mee raken vergt meer oefening en training.
Vind je dit interessant? Of ken je iemand die dit interessant vindt? Laat het diegene weten!
Wil je meer hierover over leren? Dan kan je je inschrijven voor onze cursus ‘Systeemdenken niveau 1: taal en tools voor leiders’.’ Voor herregistratie in het schoolleidersregister is deze cursus ook te gebruiken, voor 45 punten.
Wil je meer weten over systeemdenken, ons cursusaanbod of individuele begeleiding? Stuur ons dan gerust een berichtje via hansleistra@irisz-onderwijsadvies.nl.
