In de afgelopen blogs hebben we aandacht besteed aan verschillende systeem tools, zoals de conclusieladder, gedragspatroongrafieken en feedback en causale lussen. In deze blog bespreken we een volgende tool, de Stock en flow diagram. Hiermee kun je de structuur en samenhang van een complex systeem zichtbaar maken. Dit komt je misschien bekend voor, dit is namelijk ook wat je met een causale lus diagram doet. Stock en Flow diagrammen zijn gedetailleerder en geven meer informatie over de samenhang en de dynamiek binnen een systeem.
Wat is een stock en flow diagram?
Een stock en flow diagram bestaat uit twee basisdelen. De stock kun je zien als de ‘voorraad’. Een stock is een kwantificeerbaar gemaakte variabele, wat betekent dat deze soort variabele ‘geteld’ kan worden. Een stock laat een hoeveelheid zien op een bepaald moment. De vergelijking die vaak wordt gemaakt is de stock als een badkuip.
De flow kun je zien als de stroom naar de stock toe en van de stock af. Net zoals een kraan de toe – of afvoer van de stock ‘badkuip’ bepaalt. De flow zorgt ervoor dat de hoeveelheid in de stock van moment tot moment fluctueert.
De flow bepaalt zo de verandering in de stock gedurende een bepaalde tijd.
Er bestaan twee soorten flow: de inflow en de outflow. De inflow is zoals de kraan in het bad. De kraan zorgt voor de toevoer van het badwater. De outflow is zoals de plug in het bad. Deze zorgt voor afvoer van het badwater.
Werken met een stock en flow diagram heeft een aantal voordelen. Deze voordelen helpen je om een gedetailleerder overzicht te krijgen van een complex systeem:
- Je leert een systeem zien als een dynamisch proces, in plaats van als een statisch gegeven
- Je onderzoekt elke variabele kritisch, doordat je de toe- en afname ervan bepaalt
- Je kan onderscheid maken tussen variabelen die belangrijk zijn in het systeem variabelen die invloed hebben op het systeem
- Je ontdekt acties die een hefboomwerking hebben in het systeem (hierover later meer)
Hoe werkt een Stock en flow diagram?
Met een Stock en flow diagram kun je, zoals gezegd, variabelen van elkaar onderscheiden.
Om dit iets duidelijker te maken, gebruiken we een voorbeeld.
We nemen de groei van een organisatie, gemeten in het aantal werknemers. We bepalen eerst de stock, dat is de variabele die gemeten wordt op een bepaald moment. De stock is dan ‘aantal werknemers’.
ONTHOUD: Variabelen zijn altijd neutraal geformuleerde zelfstandige naamwoorden.
Vervolgens voegen we een in- en outflow toe aan de stock. Een inflow duiden we door toename + de naam van de variabele te gebruiken en een outflow duiden we aan door afname + de naam van de variabele te gebruiken.
Dus in dit geval duiden we de inflow met ‘toename van werknemers’ en de outflow met ‘afname werknemers’.
Inflow
Laten we kijken naar de inflow. Als de hoeveelheid werknemers in dienst toeneemt, zal de stock ‘aantal werknemers’ groter zijn.
Outflow
Hetzelfde geldt voor de outflow. Als de hoeveelheid werknemers uit dienst toeneemt, zal de stock ‘aantal werknemers’ kleiner zijn.
Dit eenvoudige stock en flow diagram ziet er dan als volgt uit:
Er kan alleen sprake kan zijn van toename in de stock als het resultaat van in- en outflow positief uitvalt voor de inflow. Oftewel, er komt meer in dan eruit gaat. Er kan dus alleen afname zijn van de stock als er via de outflow meer uit de stock gaat, dan er via de inflow in komt. Een rekenvoorbeeld: de inflow is 3. De outflow is 4. Dat betekent dat de stock afneemt. De in- en outflow geven de hoeveelheid in de stock dus altijd aan ten opzichte van elkaar.
Wil je werken met stocks en flows diagrammen? Dan is het belangrijk om als eerste de belangrijke variabelen in een systeem te bepalen. Dit zijn de variabelen die je wil onderzoeken. Als je deze bepaald hebt, dan kun je een stock en flow diagram gebruiken om deze variabelen te onderzoeken, en hoe ze invloed hebben op het systeem. Je kunt het model zo groot maken als nodig is.
Test jezelf
Ga bij onderstaande variabelen na of we te maken hebben met een stock of een flow.
Stock of flow:
- Voorraad
- Aantal Medewerkers
- Toename van het aantal medewerkers
- Bevolking
- Geboortes
Toename van het inkomen
- Geld
- Motivatie van medewerkers
Antwoorden:
- Stock
- Stock
- Flow toename van Medewerkers
- Stock
- Flow toename van Bevolking
- Flow toename van Inkomsten
- Stock
- Stock (beïnvloed door motivatie-versterkende en motivatie-verminderende gebeurtenissen)
Kritisch reflecteren
Probeer het zelf eens. Kun je nu zelf de basis van een stock en flow diagram opzetten? Probeer je een onverwachte situatie te herinneren, waarin je voor jouw gevoel ‘uit het niets’ voor een verrassing kwam te staan. Bepaal een belangrijke stock in deze situatie. Welke factoren hebben mogelijk tot deze situatie geleid? Noteer deze zaken als in- of outflow. Kun je door middel van een stock en flow diagram de situatie beter begrijpen?
Tot slot
Dit is slechts een kijkje in het handelingsrepertoire van een systeemdenker. We laten hier tools zien die je kunnen helpen, maar er echt vertrouwd mee raken vergt meer oefening en training. Als je via Google ‘Stock and flow diagrams’ intypt, zie je bij afbeeldingen hoe je een complex systeem door middel van stocks en flows inzichtelijk kan maken. Wellicht geeft dit je inspiratie om er zelf dieper in te duiken.
Vind je dit interessant? Of ken je iemand die dit interessant vindt? Laat het diegene weten!
Wil je meer hierover over leren? Dan kan je je inschrijven voor onze cursus ‘Systeemdenken niveau 1: taal en tools voor leiders’.’ Voor herregistratie in het schoolleidersregister is deze cursus ook te gebruiken, voor 45 punten.
Wil je meer weten over systeemdenken, ons cursusaanbod of individuele begeleiding? Stuur ons dan gerust een berichtje via hansleistra@irisz-onderwijsadvies.nl.
